De tentoonstelling Pixação: Resistance and Rebellion is van vrijdag 27 juni tot en met zondag 31 augustus te zien in de Groundwork-Space van STRAAT Museum. De expositie is toegankelijk met een regulier toegangsticket.
Pixação ontstond in Brazilië als een vorm van volksuitdrukking aan het begin van de 20e eeuw, maar groeide in de late jaren ’70 in Rio de Janeiro uit tot een jeugdbeweging afkomstig uit de stedelijke periferie. Begin jaren ’80 verspreidde het zich naar São Paulo, waar het zijn kenmerkende vorm aannam: monochrome, rechte en hoekige letters. Deze stijl werd een onderscheidend kenmerk binnen de wereld van street art – minder als een daad van vandalisme dan als een krachtige, fysieke manier waarop gemarginaliseerde jongeren hun aanwezigheid opeisten. Met gewaagde technieken zoals klimmen en abseilen, maakten de pixadores van de stedelijke architectuur een strijdtoneel voor symbolisch verzet.
De tentoonstelling Pixação: Resistance and Rebellion laat aan de hand van drie kunstenaars zien hoe deze beweging zich ontwikkelde in drie fases—ontstaan, confrontatie en innovatie.
LIXOMANIA!zé’s wereldwijde tags belichamen de beginperiode (1984–2006), waarin de beweging zich wortelde in de Braziliaanse stadscultuur en ver daarbuiten. Cripta Djan’s biennale-acties markeren het hoogtepunt van de confrontatie (2008–2012), waarin rebellie wordt verweven met artistieke expressie. Eneri vertegenwoordigt de nieuwe generatie (2015–heden), waarbij pixação wordt geherdefinieerd als sociaal-politiek commentaar en vorm van empowerment.
Samen met archiefmateriaal onthult deze tentoonstelling de rol van pixação: als vorm van protest en als hedendaagse kunstuiting. De onderliggende sociale structuren—zoals grifes (groepen van pixadores), points (ontmoetingsplekken) en folhinhas (papiervellen waarop pixadores hun handtekening verzamelen en uitwisselen)—tonen de sterke gemeenschap en cultuur die achter pixação schuilgaat.
Als onderdeel van de tentoonstelling Pixação: Resistance and Rebellion, organiseren we op zaterdag 28 juni een speciale Black Book Session. Van 14.30 tot 15.30 vindt er een panelgesprek plaats met João Correia (gastcurator), Eneri en AGAIN. Tijdens deze sessie gaan we in op de overeenkomsten tussen de Amsterdamse City Kid-graffiti beweging en de Braziliaanse Pixação-beweging. Na het gesprek (15.30 – 16.30) is er een signeersessie met de kunstenaars. Deze activiteit is inbegrepen bij een regulier museumticket. Vanwege het beperkte aantal zitplaatsen raden we aan om op tijd te komen.
De beginjaren en verzet (1984–2008)
LIXOMANIA!zé behoort tot de eerste generatie pixadores. Hij belichaamt de rauwe energie en creativiteit waarmee de beweging ooit begon. Opgegroeid in Santo André, net buiten São Paulo, begon hij in de jaren 80 met taggen, in een tijd waarin Brazilië net de militaire dictatuur achter zich liet. Geïnspireerd door punkmuziek en het rauwe straatleven bracht hij pixação tot leven als een directe en confronterende vorm van expressie.
Zijn stijl—beïnvloed door rocklogo’s en oude runentekens—maakte de stemmen van mensen aan de rand van de samenleving zichtbaar in het stedelijke landschap.
Als “ŹÉ UTINGA” ging hij, vaak te voet of met de motor, langs verschillende steden. Zijn werk verscheen zelfs in Spanje, Frankrijk, Duitsland en de VS. Wat begon met tags op straat, groeide uit tot een gerespecteerde kunstvorm. In zijn werk gebruikt hij afvalmaterialen en spuitbussen als kritiek op de consumptiemaatschappij en vervuiling. Zijn oeuvre laat zien hoe pixação begon als verzet en zich ontwikkelde tot een blijvende kunstvorm. In 2018 debuteerde hij met een show in New York en in 2023 organiseerde hij zijn solotentoonstelling 35 Years of Lixomania.
Confrontatie en bekendheid (2008–2012)
Djan Ivson Silva, beter bekend als Cripta Djan, speelde een sleutelrol in het overbruggen van de kloof tussen pixação en de kunstwereld. Vanuit de periferie van São Paulo maakt hij sinds 1996 deel uit van de pixação-scene. Zijn grote doorbraak kwam in 2008 toen hij samen met anderen de Biënnale van São Paulo binnendrong met tags—een directe confrontatie met de gevestigde kunstwereld.
In 2010 werd zijn werk getoond tijdens de tentoonstelling Born in the Streets bij de Fondation Cartier in Parijs. Daarmee kreeg pixação wereldwijd erkenning als kunstvorm. In datzelfde jaar wist zijn werk op de 29e Biënnale van São Paulo op overtuigende wijze de rebelse straatcultuur te combineren met artistieke legitimiteit.
In 2012 raakte Cripta Djan in opspraak toen hij verf gooide naar de curator van de Berlijnse Biënnale, als reactie op een eerder incident tijdens een debat. Het voorval onderstreepte zijn rol als kunstenaar en activist. In recente studio-werken uit zijn serie Criptografia Urbana (Stedelijke Cryptografie)—te zien in deze tentoonstelling—verbindt hij nog steeds het rauwe karakter van pixação met hedendaagse kunst. Zijn invloed is blijvend en inspireert een nieuwe generatie om de grenzen van street art te blijven oprekken.
Een nieuwe generatie (2015–heden)
Eneri behoort tot de nieuwe generatie binnen de pixação-beweging. Met gedurfde technieken en een scherpe maatschappelijke blik maakt zij ruimte voor nieuwe stemmen binnen deze beweging. In haar serie Caotica zet ze beledigende teksten om in krachtige feministische boodschappen. Haar stijl blijft trouw aan de chaotische esthetiek van pixação, maar ze voegt daar persoonlijke en politieke gelaagdheid aan toe.
Eneri’s vernieuwende aanpak – als een van de eersten die zich abseilend langs wolkenkrabbers bewoog – verlegt de fysieke grenzen van pixação en staat symbool voor het doorbreken van zowel stedelijke als persoonlijke beperkingen. Als vrouw in een door mannen gedomineerde scene daagt Eneri gendernormen uit, versterkt ze ondervertegenwoordigde stemmen en inspireert ze anderen – in het bijzonder vrouwen – om stedelijke ruimtes op te eisen.
Haar werk stelt kritische vragen over privébezit, vervuiling van het stadsbeeld en de rol van vrouwen in de publieke ruimte. Voor Eneri is pixação geen kunst die gereguleerd moet worden, maar een middel om maatschappelijke structuren te bevragen. Met haar werk—onder meer getoond in het Palais de Tokyo in Parijs—bevestigt ze haar plek als vernieuwende kracht binnen de internationale kunstwereld.
Pixação: Resistance and Rebellion
LIXOMANIA!.zé, Cripta Djan & Eneri
Vrijdag 27 juni - Zondag 31 augustus 2025
STRAAT Groundwork-Space
De expositie is toegankelijk met een regulier toegangsticket voor het museum. Plan hier je bezoek.
Pixação: Resistance and Rebellion wordt mede mogelijk gemaakt door de Ambassade van Brazilië in Den Haag, als onderdeel van het Summer of Brazilian Street Culture-programma van STRAAT. Van 15 augustus tot en met 31 oktober is in het museum ook de tentoonstelling NaLata x STRAAT te zien, met werk van meerdere Braziliaanse kunstenaars.
Tickets
